کتابخانه بالقرآن

قاعده من ملک صفحه 160

صفحه 160

ص:163

1- (1) . این مثال اشاره به قول أبی الرقمع است. «قول أبی الرقمع و قد أرسل له أصحابه یدعونه إلی الصبوح فی یوم بارد، و قالوا له: ماذا ترید أن نصنع لک طعاماً؟ وکان فقیراً لیس له کسوه تقیه البرد، فکتب إلیهم یقول:أصحابنا قصدوا الصبوح بسحرهوأتی رسولهم إلیّ خصیصاًقالوا اقترح شیئاً نجد لک طبخهقلت اطبخوا لی جبّه وقمیصاًأی خیطوا لی جبّه و قمیصاً، فذکر الخیاطه بلفظ الطبخ لوقوعه فی صحبه طبخ الطعام». (شروح التلخیص، ج 4، ص 311)در یک روز سرد دوستانش از وی دعوت کرده به او گفتند: «چه غذائی میل داری تا برایت بپزیم؟ ابی الرقمع فقیر بود و لباسی که بدنش را از سرما بپوشاند نداشت. گفت: «اطبخوا لی جبهً و قمیصا»، یعنی برای من یک جبه و قمیص بپزید. به جای اینکه بگوید لباسی برایم بدوزید از باب مشاکلت گفت بپزید.
2- (2) . فاضل لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیه، ص 208.

ظاهر این است که قاعده در مقام اثبات سلطه داشتن بر اقرار برای کسی است که بر مقرٌّ به سلطنت دارد. از این رو تعبیر «ملک الاقرار» به ملکیت اصطلاحی مناسبتی ندارد. زیرا مراد از «ملک»، معنای اصطلاحی آن نیست؛ بلکه مراد، لازم اعم آن - یعنی سلطنت - می باشد. و همین امر قرینه است بر اینکه مراد از ملکیت شیء نیز سلطنت بر آن می باشد.

علاوه بر آن، از موارد استدلال اصحاب به قاعدۀ «من ملک» معلوم می شود که این قاعده مستمسک آنان برای اثبات اموری مثل نفوذ اقرار صبی در تصرفات جایزش می باشد. و لازمۀ آن معنا نمودن قاعده به گونه ای است که قابل انطباق بر چنین مواردی باشد؛ نه اینکه بر معنایی حمل شود که وفق آن، مصادیق بسیاری از شمول قاعده خارج گردند.

ایراد حضرت استاد بر کلام مرحوم آیه اللّه فاضل لنکرانی

ماحصل کلام والد محقّق قدس سره در قسمت دوم این است که اصحاب در پی مستندی برای اثبات نفوذ اقرار صبی بر وصیت، وقف و سایر تصرفات مجاز وی می باشند. در نتیجه باید قاعده را طوری معنا نمود که با استدلالات اصحاب سازگار باشد.

در حالی که این مطلب عکس مراد ایشان را اثبات می کند. زیرا صبی ملکیت اصطلاحیه دارد اما دارای سلطنت نمی باشد.

اصح این بود که مرحوم والد در رد کلام امام، استناد فقها به قاعده را برای نفوذ اقرار وکیل را مطرح می نمود. چرا که وکیل مالکیت ندارد، امّا دارای سلطنت است(1).(2)

کلام مرحوم آیه اللّه فاضل لنکرانی در معنای «شیء»

مرحوم والد قدس سره پس از بیان احتمالات موجود در معنای «شیء»، آن را اعم از اعیان و افعال دانسته می نویسد: