قاعده من ملک صفحه 21

ص:24

پیرامون قواعد فقهیه توسط فقهای امامیه نوشته نشده است. در ذیل مختصراً به تاریخچۀ کتب قواعد فقهی و مولفان آنها پرداخته می شود:

1- شهید اول ( 786-734 ق)

نخستین کتابی که تحت عنوان خاص «قواعد» نگارش یافته است و بخش عمده ای از آن به بیان قواعد فقه اختصاص دارد، کتاب گرانقدر «القواعد و الفوائد» است که مشتمل بر سیصد و سی ( 330) قاعده و یکصد فائده است. مؤلف نامدار این کتاب بی مانندی اثرش را در میان مذهب امامیه یادآور شده است. شهید اول رحمه الله در اجازۀ خود به ابن خازن، کتابش را چنین معرفی می کند:

«فممّا صنّفته کتاب القواعد والفوائد فی الفقه مختصر یشتمل علی ضوابط کلیّه اصولیّه وفرعیّه تستنبط منها أحکام شّرعیه لم یعمل للأصحاب مثله».(1)

2- فاضل مقداد (متوفای 826 ق)

بعد از شهید اول رحمه الله، شاگرد بزرگوارش فاضل مقداد رحمه الله، کتاب شهید را تنضید نمود.

کاستی کتاب شهید این است که قواعد فقهی را از قواعد عربی جدا نکرده است. به همین سبب فاضل مقداد رحمه الله، کتاب مزبور را به ترتیب فروع فقهی مرتب کرد و آن را «نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه» نامید که در حقیقت تنضید شدۀ کتاب مرحوم شهید رحمه الله است. یعنی قواعد فقهیه را یکجا آورده، و قواعد ادبی را که می تواند مبدأ استدلال باشد در فصل دیگر مطرح نموده.. در این کتاب، فاضل مقداد جز «باب قسمه» چیزی بر کتاب شهید رحمه الله نیفزوده است.