قاعده من ملک صفحه 7

ص:10

1- (1) . فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج 3، ص 37؛ ابوالحسین، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج 4، ص 442؛ فیومی، احمد، المصباح المنیر، ج 2، ص 154؛ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج 6، ص 355.
2- (2) . قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 5، ص 197.
3- (3) . مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران الکریم، ج 9، حرف الفاء، ص 123.

وفق این تعبیر، فقه به معنای آگاهی به مفاد و مفهوم و مقتضای کلام است که با تامل در متن و کلام به دست می اید. بر همین اساس، بین واژه «علم» و «فقه» تفاوت قابل ملاحظه ای وجود دارد که به آن اشاره می کنند:

«الفرق بین العلم والفقه: أنّ الفقه هو العلم بمقتضی الکلام علی تأمّله، ولهذا لا یقال إنّ اللّه یفقه، لأنّه لا یوصف بالتأمّل. وتقوله لمن تخاطبه تفقّه ما أقوله، ای تأمّله لتعرفه. ولا یستعمل إلّاعلی معنی الکلام - لا یکادون یفقهون قولا. وأمّا - ولکن لا تفقهون تسبیحهم: اتی بلفظ التسبیح وهو قول. وسمّی علم الشرع فقها لأنّه مبنی عن معرفه کلام اللّه وکلام رسوله. الفرق بین الفهم و العلم: أنّ الفهم هو العلم بمعانی الکلام عند سماعه خاصّه، ولهذا یقال فلان سیئّ الفهم، إذا کان بطی ء العلم بمعنی ما یسمع، ولا یجوز أن یوصف اللّه بالفهم، لأنّه عالم بکلّ شیء علی ما هو به فیما لم یزل».(1)

بنابر نظر شهید مطهری رحمه الله فقه در همه جا به معنای «فهم عمیق» بکار می رود و گویا معنایی جز این ندارد.(2)

معنای چهارم: بالاخره چهارمین معنای بیان شده برای فقه همانا عبارت است از:

«فطانت و تیز فهمی».(3)

2- فقه در اصطلاح

در معنای اصطلاحی علم فقه آمده است:

«فقه علمی است که از فروع عملی احکام شرع بحث می کند و مقصود آن