قاعده من ملک صفحه 9

ص:12

اجتهادی در نظر می گیرند که بر اساس آن، فقیه با مراجعه به ادله و منابع تفصیلی، احکام دین را استخراج می کند. بر پایه همین تعریف، بسیاری از فقها فقه را این گونه تعریف می کنند:

«هو العلم بالاحکام الشرعیه الفرعیه عن ادلتها التفصیلیه»(1).(2)

در این معنا، که به نظر می رسد تعریف کاملتری باشد، فقه، علمی است مانند دیگر علوم که موضوعات خاص خود را دارد.

ب) قاعدۀ فقهی

اشاره

برای آشنایی با چیستی و ماهیت قاعدۀ فقهی ابتدا باید واژۀ «قاعده» از حیث لغت و اصطلاح مورد کنکاش قرار گیرد که در ذیل بدان می پردازیم:

1- قاعده در لغت

«قاعده» در لغت به معنای اساس و ریشه است و به همین مناسبت، ستون های خانه را «قواعد» گویند. در قرآن کریم آمده است:

وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْماعِیلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ 3

حمیری در ذیل واژۀ «قعد» آورده است: