مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 101

ص:104

قصد می کنند که نقل و انتقال جدّی واقع شود و «بعتُ» را به غرض تسبیب نقل و انتقال انشا می کنند. پس غرض دو طرف معامله، این است که انشای آنها سبب نقل و انتقال جدّی شود، حتّی اگر علم به فساد آن معامله داشته باشند و یا بدانند که نقل و انتقال در خارج محقّق نمی شود. پس شارع نیز همین غرض تسبیب را که در اختیار مکلّف می باشد، متعلّق حرمت تکلیفی قرار داده است.

بند پنجم: دیدگاه محقّق خویی

محقّق خویی قدس سره می نویسد:

ما یکون موضوعاً لحلّیه البیع بعینه یکون موضوعاً لحرمته؛(1) همان چیزی که موضوع حلّیت بیع است، متعلّق حرمت نیز می باشد.

با کمی تأمّل می توان فهمید که منظور ایشان نیز همان معاملۀ عقلایی ای است که امام خمینی قدس سره عنوان نمود؛ چراکه تنها معاملۀ عقلایی است که موضوع حلّیت قرار می گیرد. البتّه بین سخن این دو بزرگوار تفاوتی وجود دارد که ناشی از اختلاف نظر ایشان در بحث اصولی حقیقت انشاست.

در بحث حقیقت انشا چهار مبنا وجود دارد که در این میان، امام خمینی قدس سره نظریۀ مشهور(2) را پذیرفته است؛(3) یعنی حقیقت انشا را «ایجاد المعنی باللفظ» می داند. وقتی می گوییم بیع را انشا کرد، یعنی تملیک را با لفظ ایجاد نمود.

امّا محقّق خویی قدس سره می گوید: حقیقت انشا عبارت است از اعتبار نفسانیِ ابراز شده «الإعتبار المبرز».(4) برای مثال، وقتی شخصی قصد فروش مال خود را دارد، در عالم نفس، ملکیت این مال را برای مشتری اعتبار می کند و سپس با ابراز این اعتبار، موجب نقل و ملکیت می شود؛ لیکن تا هنگامی که اعتبار ابراز نشود به مرحلۀ انشا نمی رسد.