مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 17

ص:20

1- (1) . «من الاُصول المعلومه الّتی لا نحتاج فیها إلی سند» (بحار الأنوار: ج 1 ص 29).
2- (2) . أمل الآمل: ج 2 ص 74. «حسن کثیر الفوائد».
3- (3) . «لم یسمح الدّهر بمثله» (فوائد الرّضویه: ج 1 ص 109).
4- (4) . «مبسوط کثیر الفوائد، معتمد عند الاصحاب» (روضات الجنّات فی احوال العلماء و السّادات: ص 289).
5- (5) . «کتاب لم یصنَّف مثله» (تأسیس الشیعه: ص 413).
6- (6) . ر. ک: جواهر الکلام: ج 22 ص 9.
7- (7) . منیه الطالب: ج 1 ص 31.
8- (8) . حاشیه المکاسب: ج 1 ص 34.
9- (9) . تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله - المکاسب المحرّمه: ص 11-15.
10- (10) . حاشیه المکاسب: ج 1 ص 17.

اعتنا نیست، زیرا همۀ روایات این کتاب مرسل است».(1) امام خمینی قدس سره نیز در کتاب المکاسب المحرّمه می نویسد: «سند این روایت در مقایسه با سایر روایات، مخفی تر و دلالت آن روشن تر است».(2)

دیدگاه های گوناگونی دربارۀ این روایت وجود دارد؛ زیرا از یک سو صاحب جواهر، شیخ انصاری، محقّق نائینی و سیّد یزدی قدس سرهم به این روایت عمل می کنند و از سوی دیگر، جمعی از بزرگان مانند محقّق خویی، محقّق ایروانی و امام خمینی قدس سرهم این روایت را از حیث سند، مخدوش می دانند.

الف) اشکالات سندی

1- مرسل بودن روایت

مهم ترین اشکال سند روایت تحف العقول، این است که حسن بن شعبه این حدیث را به صورت مرسل و بدون واسطه از امام صادق علیه السلام نقل کرده است؛ زیرا وی در عصر شیخ صدوق قدس سره می زیسته و میان وی و امام معصوم قدس سره دست کم چهار یا پنج راوی وجود دارد که نام هیچ یک از آنها ذکر نشده است.

بزرگانی همچون محقّق ایروانی(3) و محقّق خویی قدس سرهما(4) ، این اشکال را مطرح کرده اند و می گویند: ادلّۀ حجّیت خبر واحد، شامل این روایت نمی شود؛ زیرا بر اساس حجّیت خبر واحد، روایتی از حجّیت برخوردار است که راوی آن، عادل یا موثّق باشد، در حالی که وثوق و عدالت راویانی که در روایات مرسل حذف شده اند، قابل اثبات نیست؛ زیرا هویّت آنها نامشخّص است.

چه بسا در مقابل این اشکال گفته شود: حسن بن شعبه قدس سره در مقدّمۀ تحف العقول تصریح می کند که اسانید را برای ایجاز و اختصار، حذف کرده است.(5) پس می توان