مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 171

ص:174

3- سخن شیخ طوسی در المبسوط

شیخ طوسی قدس سره در المبسوط می نویسد:

وأمّا سرجین ما لا یؤکل لحمه وعذره الإنسان وخرء الکلاب والدم، فإنّه لا یجوز بیعه، ویجوز الإنتفاع به فی الزروع والکروم واُصول الشجر بلا خلاف؛(1) بیع سرگین حیوانات حرام گوشت و عذرۀ انسان و آب دهان سگ و خون، جایز نیست؛ ولی استفاده از آن در کشاورزی و درختان انگور و غیر آن، جایز است و در آن اختلافی نیست.

ایشان در این جا نیز بین عذرۀ نجس و عذرۀ طاهر، تفاوت قائل شده و بیع عذرۀ نجس - یعنی مدفوع انسان و مدفوع حیوانات حرام گوشت - را جایز نمی داند؛ بلکه فقط انتفاع و استفاده از آن را در کشاورزی و غیر آن جایز می شمرد. این سخن شیخ طوسی رحمه الله اشکالاتی را به همراه دارد؛ چراکه جواز انتفاع از یک شیء، موجب مالیّت آن می شود و با وجود مالیّت شیء، وجهی برای بطلان بیع و حرمت آن وجود ندارد.

نکتۀ دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که ایشان بین مدفوع انسان و حیوانات حرام گوشت دیگر، تفاوتی نگذاشته است؛ در حالی که در بین فقهای امامیّه و اهل سنّت بر این مطلب که معاملۀ مدفوع انسان جایز نیست، اتّفاق نظر وجود دارد و محلّ بحث، عذرۀ غیر انسان است.

4- دیدگاه شیخ مفید

شیخ مفید قدس سره در کتاب المقنعه اظهار می دارد:

وبیع العذره والأبوال کلّها حرام إلّاأبوال الإبل خاصّه؛(2) بیع عذره و ابوال همگی حرام است، مگر خصوص بول شتر.