مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 287

ص:290

بند دوم: تعیین نسب فرزند متولّد شده از تلقیح مصنوعی

اشاره

در گفتار اوّل، پیرامون صور متعدّد تلقیح مصنوعی و حکم هر یک از آنها، سخن گفته شد. از این رو، در این گفتار بحث تعیین نسب نوزاد تولّد یافته از تلقیح مصنوعی را مطرح می کنیم.

الف) مفهوم نسب

در میان فرض های گوناگون تلقیح مصنوعی، در صورتی که نطفۀ مرد در رحم همسرش قرار داده شود، تردیدی وجود ندارد که در صورت تولّد فرزند، پدر طفل همان صاحب نطفه و مادر او، صاحب تخمک است. به عبارت دیگر، در فرضی که تلقیح بین نطفۀ زوج و تخمک زوجه شکل می گیرد، تعیین والدین با مشکلی رو به رو نیست؛ بلکه آنچه مورد اختلاف است و به تحقیق و بررسی نیاز دارد، دو فرض است:

فرض نخست در جایی است که نطفۀ زوج و تخمک زوجه در خارج رحم ترکیب شده و جنین حاصل از عمل تلقیح، برای ادامۀ زندگی در رحم زن دیگری قرار گیرد که از این صورت با عنوان «اجارۀ رحم» یاد می شود. فرض دیگری که تعیین نسب فرزند در آن نیازمند تحقیق می باشد، در جایی است که نطفۀ مرد اجنبی در رحم زن اجنبیّه قرار گیرد.

از نظر عرف، صاحب نطفه، پدر فرزند متولّد شده و صاحب تخمک، مادر او محسوب می شود. امّا رجوع به عرف در این بحث در صورتی امکان پذیر است که شارع برای نسب، معنای خاصّی در نظر نگرفته باشد. به عبارت دقیق تر، اگر بتوان با کمک ادلّه برای نسب، معنایی شرعی پیدا کرد، مراجعه به عرف صحیح نیست و باید با توجّه به معنای شرعی نسب، پدر و مادرِ ولد تلقیحی را معیّن ساخت و در غیر این صورت، معنای عرفی نسب در نظر گرفته می شود. به همین منظور، جهت تعیین نسب فرزند متولّد شده از تلقیح مصنوعی، باید ابتدا به این سؤال پاسخ دهیم که آیا در شرع مقدّس اسلام معنای خاصّی برای نسب در نظر گرفته شده است یا خیر؟ به