مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 298

ص:301

نسب باید به عرف مراجعه نمود. عرف نیز صاحب تخمک را مادر این فرزند می داند.

1- دیدگاه محقّق خویی

محقّق خویی قدس سره با استناد به آیۀ شریفۀ«إِنْ أُمَّهاتُهُمْ إِلاَّ اللاّئِی وَلَدْنَهُمْ» ، معتقد است که مادر کودک، کسی است که فرزند از او متولّد می شود؛(1) زیرا بر اساس مدلول این بخش از آیۀ شریفه، مادر ظهارکنندگان، کسی است که آنها از او متولّد شده اند. پس با توجّه به این که در این آیه، مادر فقط همان زنی که بچه از او متولّد می شود دانسته شده است، باید در جایی که تخمک یک زن را در رحم همسر شخصی قرار می دهند و این زن به سبب آمیزش با شوهرش بارور می شود، و نیز در جایی که نطفۀ مرد با تخمک همسرش در خارج تلقیح می شود و سپس در رحم زن دیگری قرار داده می شود، بگوییم: مادر کودک زنی است که بچّه را متولّد می کند، نه زن صاحب تخمک.

2- نقد دیدگاه محقّق خویی

در پاسخ محقّق خویی قدس سره می توان به دو مطلب اشاره نمود:

نخست این که: آیه در مقام آن نیست که مادر را تعریف کند، بلکه به دنبال نکوهش بینش نادرست مردم آن عصر است. به این بیان که در عصر جاهلیت اگر مردی قصد جدایی از همسر خود را داشت، به وی می گفت: «ظَهرُک کظَهرِ امّی»؛ یعنی زن خود را به منزلۀ مادر خود قرار می دادند و این روشی برای متارکه و جدایی بود. در این تعبیر «ظهر» کنایه از نکاح با همسر است و می گوید: همان طور که نکاح با مادر حرام است، نکاح با همسرش نیز حرام خواهد بود. خداوند در این آیۀ شریفه در پاسخ به ظهار کنندگان می فرماید: این زنان مادران شما نیستند، بلکه مادران شما کسانی اند که شما را متولّد کرده اند.

دوم این که: می توان برای این ضابطه، مثال های نقضی آورد. برای مثال، اگر زن پیش از تولّد فرزندش فوت کند و پس از فوت او و با عمل جرّاحی، فرزند را از شکم