مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 303

ص:306

بنا بر این، گفتگوی ما در این بحث دربارۀ این است که آیا انتفاع از مردار و اجزای دارای حیات آن، جایز است یا خیر؟ البتّه منظور از انتفاع، خوردن مردار نیست (زیرا اکل و شرب مردار مسلّماً حرام است)؛ بلکه انتفاعاتی همچون استفاده به عنوان لباس، فرش، زیر انداز و روغن چراغ و مانند اینها مورد سؤال است.

بند اوّل: ادلّۀ حرمت انتفاع از مردار

الف) آیۀ سوم سورۀ مائده

«حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ» ؛ مردار، خون، گوشت خوک و آنچه جز به نام خداوند ذبح شده باشد، بر شما حرام است.

بزرگانی چون شیخ طوسی،(1) قطب راوندی،(2) سیّد مرتضی(3) و علاّمۀ حلّی قدس سرهم در کتاب های تذکره الفقهاء،(4) نهایه الإحکام،(5) منتهی المطلب(6) و مختلف الشیعه(7) با استدلال به این آیۀ شریفه، همۀ انتفاعات مردار را حرام دانسته اند. به این بیان که تحریم، یک حکم تکلیفی است و نمی تواند به عین خارجی تعلّق پیدا کند و باید به فعلی از افعال مکلّف تعلّق یابد. بنا بر این، وقتی نتوان معنای ظاهری آیه را اراده کرد، باید سراغ نزدیک ترین مجاز رفت که در این جا همۀ انتفاعات است؛ زیرا متعلّق حرمت در این آیه حذف شده است و حذف متعلّق، دلالت بر عموم می کند. پس مفاد آیه، حرمت همۀ انتفاعات مردار است.

لیکن به نظر می رسد که این استدلال صحیح نیست؛ زیرا هیچ دلیلی بر اعتبار