مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 342

ص:345

1- (1) . علم ائمه علیهم السلام به گونه ای بوده است که هرگاه می خواستند می دانستند. «إذا اردوا أن یعلموا علموا»؛ لیکن گاهی از این توانایی استفاده نمی کردند. مثلاً می پرسیدند: فلانی کجاست؟ حتّی در بعضی از روایات دارد که امام صادق علیه السلام دنبال غلام خود می گشتند که ببینند او کجاست؛ چراکه ائمه علیهم السلام در بیشتر مواقع بر اساس روند طبیعی زندگی رفتار می کردند و فقط در مواردی که استفاده از علم غیب لازم بوده از آن استفاده می نمودند.
2- (2) . المکاسب المحرّمه: ج 1 ص 79.
3- (3) . مصباح الفقاهه: ج 1 ص 116.

حضرت علیه السلام می فرمایند:

«إتّخذ للصّلاه ثوباً»؛ یعنی امام علیه السلام فقط مسئلۀ نماز را مطرح می کنند. پس معلوم می شود که اصل انتفاع از مردار در غیر مسئلۀ نماز اشکالی ندارد.

ب) روش دوم:

دومین روش جمع میان روایات مانعه و مجوّزه، این است که بگوییم: «عدم جواز» در روایات مانعه به قرینۀ روایات مجوّزه، حمل بر کراهت می شود؛ زیرا روایات مجوّزه، نصّ در جوازند و به روشنی واژۀ «لا بأس» در آنها آمده است؛ لیکن روایات مانعه نهایتاً می توانند ظهور در منع داشته باشند. بنا بر این، به قرینۀ روایات مجوّزه ظهور را حمل بر کراهت می کنیم و می گوییم: انتفاع از میته جایز است، ولی کراهت دارد.

شاهد این جمع، موثّقۀ سماعه است که در آن امام علیه السلام می فرمایند:

«إن لم تمسّه فهو أفضل».(1) معنایش این است که انتفاعات دیگر از شیء نجس، اشکالی ندارد، ولی اگر به آن دست نزنید بهتر است.

البتّه دربارۀ

«إن لم تمسّه فهو أفضل»، دو احتمال وجود دارد:

احتمال اوّل، این است که: معنای ظاهری «مس» مراد باشد؛ یعنی امام علیه السلام مقصودشان این است که از مردار استفاده کن، ولی به آن دست نزن. مثلاً برای حمل آن از دستکش استفاده کن.

احتمال دوم، این است که این عبارت کنایه از این باشد که اگر سر و کارت با مردار نباشد بهتر است؛ زیرا در این روایت، سؤال دربارۀ حکم «مس» نبوده است و از این رو، بعید نیست که نهی از مس را بر استفاده نکردن از مردار حمل کنیم.

طبق احتمال اوّل (این که مس را به معنای مسّ ظاهری بگیریم) هیچ شاهدی برای کراهت استفاده نمی شود؛ ولی طبق احتمال دوم، این روایت، شاهد بر کراهت خواهد بود. شاهد دوم بر کراهت نیز همان روایت حسن بن وشاء است. در آن روایت آمده بود:

«قلت: جعلت فداک أنّ أهل الجبل تثقل عندهم ألیات الغنم فیقطعونها؟ قال: هی