مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 369

ص:372

امام علیه السلام به سائل دستور می دهند که این چربی مردار را خودت آب کن و برای روشن کردن چراغ استفاده نما؛ ولی نه آن را بخور و نه بفروش:

«ولا یأکلها و لا یبیعها». یعنی از یک سو، منافع محلّل را تجویز و از سوی دیگر، خرید و فروش مردار را تحریم می کنند. بنا بر این، بر اساس این روایت استفاده از منافع محلّل مردار جایز است، ولی فروختن آن جایز نیست.

ولی امام خمینی قدس سره دربارۀ این روایت نیز می فرماید: روایت بزنطی را هم با همین روش با روایات مجوّزه جمع می کنیم؛ یعنی می گوییم: انتفاع متعارف از دنبۀ گوسفند، خوردن آنهاست که آن را آب می کنند و در غذا استفاده می کنند. پس نهی امام علیه السلام از بیع آنها نیز بدین معناست که فروختن آنها به قصد استفاده در غذا حرام است، نه به قصد استفادۀ حلال.

در نهایت، امام خمینی قدس سره در جمع میان دو دسته از روایات، نتیجه می گیرند که معاملۀ مردار به قصد منافع حلال، جایز و در غیر این صورت، حرام است.(1)

3- بررسی دیدگاه امام خمینی

تذکّر چند نکته دربارۀ سخن امام خمینی قدس سره ضروری است:

نکتۀ اوّل: بر اساس دیدگاه ایشان، روایات مانعه انصراف به منفعت حرام دارند، در حالی که این سخن صحیح نیست؛ چون عبارت «ثمن المیته سحت» اطلاق دارد و هم شامل جایی می شود که مکلّف قصد منفعت محلّل دارد و هم شامل جایی که قصد منفعت محرّم شده است. همچنین روایت بزنطی که امام علیه السلام استفاده از مردار را تجویز و معاملۀ آن را تحریم می کند، قرینه ای است بر این مطلب که معاملۀ مردار، چه به منظور منافع حلال و چه به منظور منافع حرام، ممنوع است.

به علاوه، انصراف فقط در اثر کثرت استعمال پیش می آید؛ یعنی اگر روایاتی که از معاملۀ مردار نهی کرده اند، لفظ «سحت» را غالباً در خصوص منفعت حرام استعمال