مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 429

ص:432

نیز میان این دو عنوان نسبت عموم و خصوص من وجه خواهد بود.

امام خمینی قدس سره پس از بیان این فرض ها، می فرماید: در این فرض های سه گانه در مورد مادّۀ اجتماع، باید بر اساس قواعد باب تعارض و تعادل و تراجیح عمل کنیم و روشن است که بر اساس این قواعد، در مادّۀ اجتماع باید به عمومات تمسّک کرد. البتّه عموماتی همچون«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» نیز اقتضا می کنند که بیع همۀ کلاب نافعه، جایز باشد. از این رو فقط بیع کلابی که منفعت محللّۀ عقلایی ندارند و به آنها کلاب مهمله (ولگرد) می گویند، جایز نیست.(1)

ه) بررسی و نقد دیدگاه امام خمینی

دربارۀ دیدگاه امام خمینی قدس سره، نکاتی وجود داردکه به آنها اشاره می شود:

نخست این که: ایشان اطلاق هیچ یک از روایات را نمی پذیرند، در حالی که گفته شد برخی از روایات مطلق اند و می توان به اطلاق آنها تمسّک کرد.

دوم این که: به عقیدۀ ایشان، نسبت میان دو عنوان «کلب الصید» و «کلب الذی لایصید» عموم و خصوص من وجه است؛ ولی این سخن صحیح نیست؛ زیرا هنگامی می توان میان دو عنوان، نسبت سنجی کرد که دو حکم و دو متعلّق وجود داشته باشد، در حالی که در این بحث دو حکم وجود ندارد؛ بلکه فقط یک استثنا برای حرمت وجود دارد که متعلّق آن «کلب الصید» است. هرچند گاهی در برخی از تعابیر جنبۀ مثبت آن در نظر گرفته شده و به صورت «کلب الصید» آمده است و گاهی جنبۀ نفی آن در نظر گرفته شده و به صورت «کلب الذی لایصید» ذکر شده است. به عنوان مثال، اگر از اوّل بدانیم که «اِکرام علما» واجب است و سپس مولا برای اخراج فاسق بگوید: «العالم الذی یکون عادلاً» یا بگوید: «العالم الذی لیس بفاسق»، در این جا دو حکم و دو متعلّق وجود ندارد؛ بلکه یکی از آنها تعبیری از دیگری است. در این مسئله نیز «کلب الصید» استثنایی است که گاهی آن را به طور مثبت و گاهی به صورت منفی آورده اند. از این رو مجالی برای نسبت سنجی وجود ندارد.