مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 470

ص:473

الف) آیۀ نخست

«إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ».1

در این آیه می فرماید: خمر، میسر، ازلام و انصاب، همگی «رجس» و از «اعمال شیطان» شمرده می شوند؛ پس باید از آنها اجتناب کنید. این آیۀ شریفه، تکلیف وجوب اجتناب را متوجّه مکلّفین فرموده است.

1- بیان نخست؛ تمسّک به قاعدۀ «حذف المتعلّق یدلّ علی العموم»

مشهور معتقدند که حذف متعلّق حکم، دلالت بر عموم آن می کند. پس با توجّه به این که در آیۀ شریفه، متعلّق حکم بیان نشده است، معلوم می شود که حکم آن، هر گونه تکسّب را شامل می شود؛ یعنی آیۀ شریفه نمی فرماید: «إنّما شرب الخمر، بیع الخمر و شراء الخمر رجسٌ»؛ بلکه فقط می گوید: «الخمر رجسٌ». در نتیجه براساس قاعدۀ «حذف المتعلّق یدلّ علی العموم»، هر چیزی که به خمر تعلّق دارد - از جمله تکسّب -، حرام است.

لیکن پیش از این و در جای خود(1) ، بحث شد که این قاعده از آن دسته شهرت هایی است که «لا أصل لها». بنا بر این، نمی توان از طریق تمسّک به قاعدۀ «حذف المتعلَّق یدل علی العموم» به این آیۀ شریفه، استدلال کرد.

2- بیان دوم؛ تمسّک به اطلاق اجتناب رجس

بیان دوم، این است که این آیه مسلمانان را مکلّف به وجوب اجتناب کرده است. از این رو، این پرسش مطرح می شود که آیا وجوب اجتناب از رجس، مطلق است یا مقیّد؟ ظاهر این است که مطلق است، بویژه با توجّه به این که حکم رجس به منزلۀ علّت است و گویا در مقام تعلیل می فرماید: خمر رجس است و چون رجس است به خاطر