مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 478

ص:481

1- (1) . وسائل الشیعه: ج 17 ص 224.
2- (2) . کسی که عصیر و فشردۀ انگور را از کسی که آن را فشرده است، می گیرد.
3- (3) . دو احتمال در مورد معنای ساقی وجود دارد: معنای نخست کسی است که درخت انگور را آب می دهد که درآینده از میوه اش برای خمر استفاده کند، و معنای دوم - که ظاهراً همین معنا مورد نظر روایت است -، کسی است که خمر را برای پذیرایی در پیاله می ریزد.
4- (4) . علاّمه حلّی در خاتمۀ کتاب خلاصه، فائدۀ سوم، آورده است: «قال الشیخ الصدوق محمّد بن یعقوب الکلینی فی کتابه الکافی فی أخبار کثیره: «عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن عیسی» [...] والمراد بقولی عدّه من أصحابنا: محمّد بن یحیی و علی بن موسی الکمندانی و داود بن کوره و أحمد بن إدریس و علی بن إبراهیم بن هاشم. وکلّما ذکرته [...] عن أحمد بن محمّد بن خالد البرقی، فهم: علی بن إبراهیم و علی بن محمّد بن عبد اللّه بن أذینه و أحمد بن عبد اللّه بن أمیّه و علی بن الحسن. و کلّما ذکرته [...] عن سهل بن زیاد، فهم: علی بن محمّد بن علّان و محمّد بن أبی عبد اللّه و محمّد بن الحسن و محمّد بن عقیل الکلینی» (خلاصه الأقوال: ص 271).

«حسین بن علوان»، محلّ بحث است. توثیق او از عبارت مرحوم نجاشی، استفاده می شود. امّا متأخّران رجالی، توثیقی را برای حسین بن علوان قائل نیستند، هرچند برادر او (حسن بن علوان) که در سند این روایت نیست، موثّق است.(1)

ج) روایت سوم:

وَعَنهُ (محمّد بن الحسن الطوسی) عَنِ النَّضرِ عَنِ القاسِمِ بنِ سُلَیمانَ (2) عَن

جَرّاحٍ المَدائِنی قالَ: قالَ أبُو عَبدِ اللّهِ علیه السلام: مِن أکلِ السُّحتِ ثَمَنُ الخَمرِ وَ نَهَی عَن ثَمَنِ الکَلبِ؛(3) جرّاح مدائنی گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: از مصادیق «اکل حرام»، ثمن خمر است و از ثمن سگ [نیز] نهی فرمود.

نتیجۀ بررسی آیات و روایات این شد که:

از آیات شریفۀ قرآن نمی توان برای حرمت تکسّب به خمر (نه حرمت تکلیفی و نه حرمت وضعی) استفاده کرد. امّا از این روایات - که به حدّ تواتر، یا به تعبیر امام خمینی قدس سره به حدّ استفاضه رسیده اند - می توان برای اثبات این حرمت استدلال کرد.

بند سوم: بررسی نظر فقهای شیعه و عامّه

با توجّه به روایات، فقهای بزرگ نظیر شیخ طوسی،(4) علاّمۀ حلّی،(5) شیخ سلّار،(6)