مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 493

ص:496

1- (1) . همان.
2- (2) . ر. ک: پاورقی های بحث قبل.
3- (4) . تفسیر قرطبی: ج 6 ص 288؛ الفقه علی المذاهب الأربعه: ج ص 34.

و بلا فاصله بعد از بیان حکم حرمت، خداوند صورت اضطرار را بیان می فرماید. مثلاً در آیۀ 173 سورۀ بقره می فرماید: «إِنَّما حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ ما أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللّهِ» و بلا فاصله می فرماید: «فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ» ، یعنی اگر کسی، اضطرار به میته، اضطرار به خون یا اضطرار به گوشت خوک پیدا کرد، خوردن آنها اشکالی ندارد؛ لیکن در این آیه صحبتی از خمر وجود ندارد.

یا در آیۀ سوم سورۀ مائده، پس از«حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَهُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزِیرِ» ، می فرماید: «فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَهٍ غَیْرَ مُتَجانِفٍ لِإِثْمٍ».

بنا بر این، آن جا که قرآن مسئلۀ اضطرار را فقط در مورد مردار، گوشت خوک، خون و آنچه برای غیرخدا قربانی می شود مطرح نموده است؛ امّا در باب خمر و در آیۀ«إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ» سخنی دربارۀ اضطرار، مطرح نشده است.

البتّه منظور این نیست که به صورت جزمی بگوییم که این مطلب، مبیّن حرمت صورت اضطرار است؛ ولی این عدم اشاره به خمر در آیات اضطرار و عدم اشاره به اضطرار در آیۀ خمر، در خور تأمّل است.

ب) روایات مربوط به درمان با شرب خمر

در کتاب وسائل الشیعه، روایات گوناگونی دربارۀ درمان با خمر و اضطرار به آن، مطرح شده است.

1. روایت نخست:

مُحَمَّدُ بنُ یَعقُوبَ عَن عَلی بنِ إبراهیمَ عَن أبیهِ عَنِ ابنِ أبی عُمَیرٍ عَن عُمَرَ بنِ أُذَینَهَ قالَ: کَتَبتُ إلَی أبی عَبدِاللّه علیه السلام أسألُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُنعَتُ لَهُ الدَّواءُ مِن ریحِ البَواسیرِ فَیَشرَبُهُ بِقَدرِ أُسکُرُّجَهٍ مِن نَبیذٍ، لَیسَ یُریدُ بِهِ اللَّذَّهَ، إنَّما یُریدُ بِهِ الدَّواءَ. فَقالَ علیه السلام لا وَ لا جُرعَهً. ثُمَّ قالَ علیه السلام إنَّ اللّهَ - عَزَّ وَ جَلَّ - لَم یَجعَل فی شَیءٍ مِمّا حَرَّمَ دَواءً وَ لا شِفاءً؛(1) عمر بن اذَینه می گوید: در نامه ای