مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 500

ص:503

میان این دو دسته دلیل مخالف و موافق اجتهاد کرد.

1- دلیل نخست:

صاحب جواهر رحمه الله در مورد این فتوا (جواز شرب خمر در صورت اضطرار) می گوید:

وهو أشبه باُصول المذهب وقواعده التی عُلم منها أهمیّه حفظِ النفس ونفی الحرج والضرر فی الدین؛(1) جواز شرب خمر در حالت اضطرار به اصول و قواعد مذهب نزدیک تر است؛ زیرا می دانیم که حفظ نفس و نفی حرج و ضرر در دین، در مذهب ما بسیار مهم است.

یکی از قواعد و اصول در مذهب ما وجوب حفظ نفس است. بنا بر این، اگر لازم باشد که مکلَّف برای حفظ نفس، جرعه ای خمر بنوشد، این نوشیدن مقدّمۀ واجب خواهد بود و این کار نه تنها بر او حرام نیست، بلکه چه بسا واجب باشد.

همچنین از اصول مذهب ما قاعدۀ «لا حرج» و «لا ضرر» است. پس اگر شخصی مضطر به شرب خمر شود، ترک شرب خمر برای او حرجی است و در نتیجه، قاعدۀ «لا حرج»، حرمت شرب خمر را بر می دارد.

البتّه فقها معمولاً از قاعدۀ «لا حرج» در واجبات بهره برده اند، مانند وجوب روزه و حج و مانند این احکام برای کسی که انجام این واجبات برای او حرجی است. لیکن همان گونه که پیش تر در تنبیهات بحث قاعدۀ «لا حرج» گفته شد،(2) این قاعده در باب محرّمات نیز جریان دارد. از این رو، صاحب جواهر قدس سره در این بحث نیز به قاعدۀ «لا حرج» تمسّک نموده است.

- بررسی دلیل نخست:

دلیل نخست، اشکال کبروی ندارد و قطعاً قاعدۀ «لا حرج» در محرّمات هم جاری می شود؛ لیکن اشکال در صغرای استدلال است، به این بیان که در روایات شرب