مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 513

ص:516

است که در آن، خمر، عوض قرار بگیرد.

اکنون این پرسش مطرح می شود که آیا می توان جواز یک نوع تکسّب قهری را از روایت فهمید؟ به این معنا که وقتی امام علیه السلام می فرمایند: «

خُذها»، معنایش این است که

«خُذها عوضاً عن الدراهم»، در حالی که وقتی خمر، عوض از دراهم قرار گرفت، بدان معناست که تکسّب به خمر انجام شده است. بنا بر این، حتّی اگر باطن این معامله وفای به دین باشد، این وفای به دین، قهراً ملازم تکسّب است و در نتیجه، این روایت بر جواز این تکسّب قهری، دلالت می کند.

بند دوم: توجیهات شیخ انصاری

اشاره

شیخ انصاری رحمه الله در کتاب المکاسب، پس از نقل این روایت، دو توجیه را برای آن ذکر می کند:(1)

الف) توجیه نخست:

مقصود این است که این خمر را مجّاناً بگیرد و برای خود سرکه کند، نه این که خمر را به عنوان عوض بگیرد.

لیکن لازمۀ توجیه نخست، بقای دین بر ذمّۀ مدیون است؛ یعنی اگر مقصود امام علیه السلام این باشد که خمر را نه به قصد عوضیت آن دراهم، بلکه مجّاناً بگیر و بعداً برای خودت سرکه کن، نتیجه اش این است که آن دراهم بر ذمّۀ مدیون، باقی بماند و این بر خلاف ظاهر روایت است؛ زیرا ظاهر روایت این است که بعد از اخذ خمر، ذمّۀ مدیون بریء می شود.

ب) توجیه دوم:

دومین توجیه این است که «

خُذها» را به معنای اخذ مجّانی تفسیر نکنیم؛ بلکه آن را به