مکاسب محرمه: درس های خارج فقه حضرت آیه الله حاج شیخ محمدجواد فاضل لنکرانی دام ظله جلد اول صفحه 516

ص:519

البتّه در همان جا گفته شد که در آن روایات، بحث بیع و تکسّب نیست و نمی توان به آن روایات برای جواز تکسّب، استدلال کرد؛ امّا در روایاتی که بایع و مشتری خمر را لعن می کنند، قرینۀ روشنی وجود دارد که مقصود، بیع به قصد شرب و اسکار است.

این جا نیز همین طور است؛ یعنی خمر به قصد سرکه سازی، مالیّت دارد و می تواند عوض از دراهم واقع شود. لازم است روایت به گونه ای معنا شود که با ظهور روایت در برائت ذمّۀ مدیون، منافات نداشته باشد و این شیوۀ استنباط که بیان شد، با ظهور روایت نیز سازگار است.

الف) بررسی دیدگاه محقّق ایروانی

یکی از حواشی بسیار خوب کتاب المکاسب، حاشیۀ محقّق ایروانی قدس سره است. ایشان در حاشیۀ این بحث، چند مطلب را بیان می کند:

1. نخستین مطلب، همان اشکالی بود که در ذیل توجیه دوم شیخ رحمه الله، مطرح شد و پاسخ آن نیز گذشت.

2. مطلب دوم، این است که به نظر ایشان، ابن أبی عمیر در این جا اجتهاد کرده است.(1) ابن أبی عمیر «

أفسدها» را «

إجعلها خلاًّ» معنا کرده است و اجتهاد او برای ما حجّت نیست تا به آن استشهاد کنیم؛ زیرا ممکن است مقصود امام علیه السلام حقیقت افساد بوده باشد، به شکلی که دیگر قابل استفاده نباشد.

در پاسخ باید گفت: نخست این که ایشان به پیروی از شیخ رحمه الله در کتاب المکاسب، گمان کرده است که عبارت «

و اجعلها خلاًّ» مربوط به ابن أبی عمیر است، حال آن که در روایت آمده است: «

و قال علی: و اجعلها خلّاً». پس سخن شیخ و محقّق ایروانی سهو قلم است و درست نیست؛ زیرا در روایت نام «علی» آمده و مراد از آن، علی بن حدید است.

دوم این که علی ابن حدید در مجلس امام علیه السلام حضور داشته است و اگر می گوید «

واجعلها خلاًّ»، چه بسا به خاطر این بوده است که آن جا قرینه ای برای مقصود امام علیه السلام