پژوهشی در دیه انسان از دیدگاه قرآن و سنت و اجماع صفحه 65

ص: 70

در آن شهر، بستگانی دارد دیه اورا بر عهده بستگان پدری او بگذارد تا در ظرف سه سال بپردازند، واگر فاقد چنین بستگانی شد، دیه او را بر اهل شهر پخش کند. و اگر او بستگانی نداشته باشد ویا از اهل موصل نباشد، او را به کوفه برگرداند تا امام دیه او را بپردازد.(1)

5. محمد بن ابی بکر به امیرمؤمنان (علیه السلام)نوشت و از او سؤال کرد: دیوانه ای مردی را عمداً کشته است، حضرت در پاسخ فرمود: دیه او بر قوم اوست و خطا و عمد او یکسان می باشد.(2)

این جهات پنجگانه می تواند شبهه را تا حدی موجه جلوه دهد ولی با توجه به آنچه یادآور می شویم روشن می شود که اشکال کاملاً سطحی است. اینک پاسخ از سؤال نخست:

دیه بر عاقله، ربطی به ساختار زندگی ندارد

1. درست است که در عصر جاهلی عشیره به دفاع از جانی برمی خاست، ولی دفاع آنان، فاقد هر نوع قید وشرط بود، و اسلام درباره آن، یک رشته قیودی اخذ کرد و حکم را به صورت عقل پسند و خرد پذیر درآورد. شروطی که بر آن قائل شد، حکم را در دایره بسیار محدودی قرار داد و این شروط عبارتند از:

الف: جنایت عمدی نباشد.