شیوه تالیف مصادر روائی فقه صفحه 158

ص:167

رکعه متی ما نشطت ، إنّ علیّ بن الحسین علیه السلام کانت له ساعات من النهار یصلّی فیها فإذا شغله ضیعه أو سلطان قضاها ؛ إنّما النافله مثل الهدیّه متی أُتی بها قُبِلت»(1) .

آیه اللّه فاضل در تقریر کلام آیه اللّه بروجردی نوشته است : ظاهر ، اتحاد این روایت دوّم با روایت اوّل است و واسطه در حدیث مرسل همان سیف وعبدالاعلی است و شاید تفصیل در این روایت از ناحیۀ راویان واقع شده که قول امام علیه السلام «متی نشطت» را تفسیر کرده ، بنابراین اعتباری در فهم راوی وجود ندارد(2) .

همانطور که واضح است ، در این دو روایت هم اجمال وجود دارد و نمی توان به قیود آن اخذ کرد ، زیرا ممکن است کلام راوی نباشد ، ولی اشکال ارسال جلی که در سند آن وجود داشت روشن و برطرف شد .

5 . تغییر حکم :

همانطور که اشاره شد ، مرحوم آیه اللّه فاضل در بین شاگردان آقای بروجردی به قانون فقه الحدیث بهای فراوان داده و همچون استاد خود در متن روایات دقّت نموده و خانوادۀ آنها را شناسایی کرده است . به عنوان مثال ، به نمونه ای که این مبنای حدیثی در آن تأثیر دارد اشاره می شود . کسی که با آگاهی و عمد در زمان حج از میقات عبور کند و احرام نبندد و امکان برگشتن به میقات را نداشته باشد و میقاتی دیگر هم در پیش نداشته باشد ، آیا احرام و حجّ او باطل است ؟ اکثر فقها قائل به بطلان شده اند و برخی خیر . دستۀ اوّل استدلالی روشن دارند که شرط ، به عمد و آگاهانه ترک شده است . دستۀ دوّم به روایت صحیحی از حلبی استناد کرده اند ، درباره مردی که ترک احرام کرده تا وارد حرم شده است.