شیوه تالیف مصادر روائی فقه صفحه 170

ص:179

حرّ عاملی در ابواب وسائل الشیعه به این موضوع مهم آیات الاحکام نپرداخته است . مرحوم آقای بروجردی در این جهت الوافی را حائز اهمیّت دانسته است ؛ چون کتاب الوافی هم درهمان دوره تألیف شده ولی به آیات الاحکام توجّه داشته است . حال چه دلیلی داشته که شیخ حرّ عاملی به آیات الاحکام نپرداخته معلوم نیست و این خود یکی از نکاتی بوده که آقای بروجردی از آن رنج می برده و تصمیم به تدارک آن داشته است .

2 . عدم اشاره به اختلاف نسخه ها :

نکتۀ دیگری که در وسائل الشیعه وجود دارد ، اشاره نکردن به اختلاف نسخه هاست . شیخ حرّ عاملی در ابتدای هر باب ، مثلاً روایت کلینی را از کتاب الکافی نقل می کند و پس از نقل روایت اوّل ، اگر همان روایت را شیخ صدوق نقل کرده باشد ، می گوید : «ورواه محمّد بن علیّ بإسناده عن ...» ، و اگر شیخ طوسی آن را با یک سند یا چند سند آورده باشد ، می گوید : «ورواه محمّد بن الحسن بإسناده عن ...» .

شیخ حرّ عاملی به چهار مصدر برای حدیث اشاره می کند ، ولی تنها نسخه ای را که از متن حدیث می آورد ، همان نسخۀ الکافی است ، و گاهی هم بر عکس ، اوّل نسخۀ من لا یحضره الفقیه و در موارد نادرتری نسخۀ تهذیب الاحکام را که به نظر او با اهمیّت و حائز جهتی است که در الکافی نیست ، ذکر می کند . شیخ حرّ عاملی نوعاً نسخۀ کتاب الکافی را می آورد . این در حالی است که به سایر نسخه ها و اختلافات میان آنها اشاره ای ندارد ، در حالی که گاهی بین نسخه های این چند کتاب اختلاف وجود دارد و این اختلاف نسخه ها در فتوی نیز تأثیر دارد .