شیوه تالیف مصادر روائی فقه صفحه 182

ص:191

مرحوم آیه اللّه بروجردی فرموده است : ذکر نشدن راوی در این کتاب ها دلیل توثیق نشدن او نیست ؛ زیرا ممکن است ما از راه های دیگر وثاقتش را به دست آوریم و چه بسا توثیقی که از قرائن خارجی استفاده می شود از نصّ رجالی برتر هم باشد . این مطلب که قرائن از توثیق رجالی برتر و مفید است ، در تعبیرات بزرگان دیگر همچون شیخ انصاری نیز وجود دارد ؛ لذا بزرگان فقها و رجالیان بر مرحوم محمّد بن اسماعیل حائری (1216ق) صاحب کتاب منتهی المقال اشکال گرفته اند که او در کتاب خود راویان مهمل را نیاورده است . او که کتاب منتهی المقال را به عنوان تلخیص دو کتاب منهج المقال و تعلیقۀ وحید بهبهانی تألیف نموده است ، راویان مهمل را نیاورده با اینکه در دو کتاب فوق ذکر شده اند . او بهانه آورده که چون راویان مهمل از نظر توثیق و تضعیف فایده ای در فقه ندارند ، لذا ضرورتی در ذکر آنها وجود ندارد . بر این بنا بزرگان اشکال گرفته اند ، از جمله مرحوم علّامه سیّد محسن امین در اعیان الشیعه فرموده : ذکر راویان مهمل سه فایده دارد ، یکی از فوائد آن این است اگرچه این راوی در کتاب های رجال مهمل است و در توثیق او کلامی ذکر نشده ، ولی فقیه می تواند با تتبّع و جستجو در کتاب های رجالی و فقهی و حدیثی و تاریخی قرائن را جمع آوری کند و وثاقت راوی را به دست آورد . قراینی همچون عمل فقها به روایات و یا انتقال روایات او و کثرت روایات او ، بزرگی مشایخ و شاگردان او و غیر اینها .

وثوق صدوری و سندی

دربارۀ اعتبار روایات دو دیدگاه در بین فقیهان وجود دارد :

1 . کسانی که اعتبار روایات را از طریق سند به دست می آورند که به آنان سند