شیوه تالیف مصادر روائی فقه صفحه 220

ص:229

ولی در مورد تفسیر العیاشی مرحوم آیه اللّه ربانی شیرازی می گوید : مؤلف تمام اسناد روایات را آورده است ، ناسخ کتاب بدون دقت و برای سبکی کار خود اسناد را حذف کرده است ، و او در واقع خیانتی سنگین مرتکب شده که ای کاش خبر نمی داد(1) .

2 . اکتفا به یک نسخه

شیخ حرّ عاملی در صورتی که مضمون روایت یکی باشد ، نسخه های کتاب های گوناگون را نمی آورد ، بلکه فقط یک نسخه (همان) را ذکر می کند ، ولی اسناد سایر کتاب ها را ذکر می کند . سند کافی را مثل خود کلینی کامل می آورد ، ولی سند شیخ طوسی در تهذیب الاحکام و الاستبصار را به صورت تعلیق ذکر می کند . مشیخه را در هر مورد مثل صدوق نیاورده است . اینگونه روایات را معلّق می گویند .

شیخ حرّ عاملی در خاتمۀ وسائل الشیعه ، طرق شیخ طوسی و شیخ صدوق را به طور کامل آورده است . البتّه شیخ حرّ عاملی به تصحیح و تضعیف طرق نپرداخته است ، زیرا معتقد است روایات کتب اربعه همه معتبرند و ضرورتی در ذکر طریق و سند نمی باشد . همانطور که این سخن دربارۀ روایات من لا یحضره الفقیه مطرح است ، زیرا شیخ صدوق در مقدّمۀ آن تضمین کرده که روایات صحیح را آورده است و در اندرون کتاب برخی طرق روایات را ذکر نکرده است . برخی مثل شهید ثانی آن را مرسل می شمارند ، ولی آیه اللّه بروجردی مدّعی است که شیخ صدوق آن را عمدی نیاورده است ، نه اینکه فراموش کرده