شیوه تالیف مصادر روائی فقه صفحه 232

ص:241

چون مطلب یکی بود و نقل به معنی شد ، لذا ضرورتی در نقل اختلاف ها ندیده است . این خود شاهد بر این مطلب است که اصل اولیّه در نزد مرحوم شیخ عاملی نقل این روایات بوده که اختلافات جزئی باعث تغییر و تحوّل نمی شود و ضرورتی در نقل هر نسخه وجود ندارد . او در واقع همان چیزی را مورد نظر داشته که مرحوم آیه اللّه بروجردی از آن به وحدت روایات و خانوادۀ روایات تعبیر می کند ، یعنی اختلاف در نسخه های روایات کافی و تهذیب الاحکام و الاستبصار به خاطر آن است که روایات نقل به معنی شده و حاصل مطلب نقل شده است . آقای بروجردی توجّه به وحدت روایات را ضروری دانسته است و آن را یکی از مهم ترین قواعد و قانون های فقه الحدیث شمرده است .

2 . ذکر اختلاف مؤثّر در معنی

شیخ حرّ عاملی معتقد بود که اختلاف در نسخه های کافی و تهذیب الاحکام و غیر آن به سبب نقل به معنی می باشد و متعرّض شدن آن ضرورتی ندارد . دلیل این مطلب آن است که هرجا اختلاف نسخه ها موجب اختلاف در فتوی و معنی و مدلول شده ، حتماً متعرّض اختلاف نسخه ها شده است . به عنوان مثال :

24 . باب وقت المغرب والعشاء لمن خفی عنه المشرق والمغرب

1 . محمّد بن یعقوب ، عن علیّ بن محمّد ، عن سهل بن زیاد ، عن علیّ بن الریّان قال : کتبت إلیه : الرجل یکون فی الدار تمنعه حیطانها النظر إلی حمره المغرب ومعرفه مغیب الشفق ووقت صلاه عشاء الآخره متی یصلّیها وکیف یصنع ؟ فوقّع علیه السلام : «یصلّیها إذا کان علی هذه الصفه عند قصره النجوم والمغرب عند اشتباکها وبیاض مغیب الشمس» .