شیوه تالیف مصادر روائی فقه صفحه 250

ص:259

و محمّد بن ابی عمیر (217ق) و غیر آنها را نوشته است ، مثلاً می گوید : هرچه در این کتاب از حسین بن سعید نقل کرده ام ، از طریق پدر و او از استادش ... تا اینکه واسطه ها به صاحب اصل می رسد .

به عنوان مثال : «کلّ ما کان فی هذا الکتاب عن أبان بن تغلب ، فقد رویته عن أبی رضی الله عنه ، عن سعد بن عبداللّه ، عن یعقوب بن یزید ، عن صفوان بن یحیی ، أبی أیّوب ، عن أبی علی صاحب العلل ، عن أبان بن تغلب .

به اینگونه نقل سند که صدر آن حذف شود و طریق در المشیخه ذکر شود ، تعلیق گفته می شود . شیخ صدوق حدود صد طریق را در المشیخه ذکر نکرده است . شهید ثانی آن را مرسل دانسته است همچون آیه اللّه خوئی و دیگران ولی آیه اللّه بروجردی آن را مرسل نمی داند ، چون مصنّف آن را عملاً نیاورده ، زیرا روایات کتاب خود را از کتاب های معروف گلچین کرده است .

فائدۀ اوّل خاتمۀ وسائل الشیعه در ذکر طرق صدوق می باشد . این طرق با شماره گذاری مؤسسۀ آل البیت ، 385 طریق می شود . مرحوم صاحب وسائل الشیعه پس از نقل طریق صدوق می نویسد : من از طرق او چیزی را ترک نکردم و کلام او را هم تغییر ندادم ، فقط ترتیب آن را برهم زدم و به ترتیب حروف الفبا مرتّب کردم . برخی طرق را که نیاورده ، از سایر کتاب های رجالی و نیز از طرق شیخ طوسی فهمیده می شود(1) .

مشیخۀ طوسی

فائدۀ دوّم کتاب خاتمۀ وسائل الشیعه دربارۀ مشیخۀ طوسی در تهذیب الاحکام