شیوه تالیف مصادر روائی فقه صفحه 34

ص:43

حقیقت نزدیک تر است ، اما اینکه بعضی اصرار دارند که رفتن کلینی به بغداد برای تأثیرپذیری از همان سایه عقلانیت و منهج عقلی بوده که در بغداد وجود داشت و بر علوم حتی بر حدیث سایه افکنده بود ، این خود بحثی علمی است که در همان مقدمه دنبال شده ، ولی نباید هدف کلینی رحمه اللّه علیه این باشد(1) .

شیوه نقل حدیث برای کلینی

اکنون جای این پرسش است که آیا کلینی روایات را از استادان خود به طریق سماع و املاء شنیده است یا آنها را در کتاب های آنها یافته است و به شیوه وجاده نقل کرده است ؟ یکی از اشکالاتی که اهل سنت بر کتاب های حدیثی ما می گیرند همین مطلب است ، که شما املاء ندارید .

در توضیح و جواب این مطلب می گوئیم : در دوره بخاری و استادانش در نیشابور و بغداد اگرچه شیوه نقل حدیث همان املاء بود ، و هر راوی باید از راوی قبل حدیث را شنیده باشد و استاد حدیث را برای او نقل و اجازه نقل آن را داده باشد ، اما این بدان معنی نیست که اولاً خود بخاری در کتاب خود تمام احادیث را به شیوه املاء از استادان خود و آنها به همین شیوه نقل کرده باشند ، بسیاری از احادیث بخاری اگرچه با شیوه املاء (حدّثنا) شروع می شود ولی به عنعنه ختم می شود ، و چون نتیجه تابع أخسّ مقدمات است ، پس حدیث از نظر سند معنعن خواهد بود نه مسلسل .

شاید برخی محدثان در دوره های بعد به نقل حدیث به شیوه تسلسل مقیدتر بودند تا بخاری . کتاب فرائد المسطین حموئی اینگونه است ، گاهی برای یک