شیوه تالیف مصادر روائی فقه صفحه 74

ص:83

کتاب اکمال الدین و عیون اخبار الرضا علیه السلام هر دو را صدوق به وزیر آل بویه ، یعنی صاحب بن عبّاد هدیه کرد ؛ همان وزیری که بسیار علم دوست بود و علّامۀ امینی در الغدیر از او نقل می کند که می گفت : «نحن أُمراء بالنهار وعلماء باللیل» .

بیش از هزار کتاب بوسیلۀ علما و دانشمندان تألیف شد و به او هدیه شد . ثعالبی یتیمه الدهر و احمد بن فارس قزوینی کتاب الصاحبی فی اللغه را تألیف نموده و به او هدیه کردند . ابوبکر بن عیّاش دربارۀ او می گوید : «ورث الوزاره کابرٌ عن کابر» زیرا خود ، پدرش و جدّش هر سه حاکم و وزیر بوده اند . کتاب های دیگری همچون ثواب الاعمال و معانی الاخبار نیز از تألیفات صدوق است ، ولی مفصّل تر از همه کتاب من لا یحضره الفقیه می باشد .

تشکیک درباره صدوق

عدّه ای از علمای قرن یازدهم و دوازدهم در توثیق شخصیّتی همچون صدوق تشکیک کردند . آنها مدّعی شدند که صدوق در کتاب های علم رجال ، با الفاظ دالّ بر توثیق ستوده نشده و علاوه بر آن روایات سهو النبی(1) را آورده و قائل به سهو النبی شده است ؛ لذا او به روایات سهو النبی به عنوان یک ناقد بصیر و فهیم نگاه نکرده است ، بلکه بر هر روایتی تکیه کرده است و او در جملۀ متقدّمان در زمرۀ اخباریان می باشد .

علّامۀ حلّی در کتاب مختلف الشیعه ، فقهای متقدّم را به دو دسته تقسیم می کند : عدّه ای را اخباری و عدّه ای را مجتهد اصولی نام می برد . شیخ صدوق در