حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 108

ص:115

واجب کرده و از سوی دیگر، زراره از امام علیه السلام نقل می کند که نماز جمعه واجب است و فرض این است که باید به خبر واحد متعبّد شویم. در این صورت اجتماع مثلین پیش می آید؛ چون دو حکمِ مماثل با یکدیگر جمع شده اند. گاهی اجتماع ضدین پیش می آید؛ مثلاً نماز جمعه در واقع حرام است اما زراره روایتی را از امام معصوم علیه السلام نقل کرده که بر اساس آن نماز جمعه واجب است؛ در این صورت اجتماع ضدین پیش می آید؛ چون یک فعل، هم حرام و هم واجب شمرده شده است.

البته محقّق عراقی در این مورد، محذور نقض غرض را نیز اضافه کرده و می گوید:

در محذور خطابی دو جهت وجود دارد: یکی شبهۀ تضاد بین دو حکم است و دیگری شبهۀ نقض غرض می باشد؛ به این بیان که با فرض تعلّق اراده به چیزی، محال است چیز دیگری جعل شود که موجب تفویت مراد و غرض مرید گردد. به نظر ایشان، این شبهه به صورت مخالفت اماره با واقع اختصاص دارد، بر خلاف شبهۀ تضاد که هم در صورت مخالفت و هم در صورت موافقت جریان می یابد؛ چون طبق مبنای محقّق عراقی، مثلین همانند ضدین می باشند. البته ایشان می گوید: شبهۀ تأکّد در این جا چنان چه بعضی گمان کرده اند، جاری نیست.(1)

2. محذور مربوط به ملاک حکم

محذوری که در رابطه با امر مقدّم بر خطاب بوده و به ملاک حکم مربوط می شود، محذور اجتماع مصلحت ملزمه و مفسدۀ ملزمه می باشد. البته این محذور برطبق مبنای تبعیت مطلق احکام از مصالح و مفاسد واقعی پیش می آید که مورد قبول ما نیست.

توضیح محذور این است که اگر شارع به وجوب چیزی در لوح محفوظ حکم کرده باشد ولی خبر واحد زراره بر حرمت آن قائم شود، لازم می آید ملاک حکم وجوب