حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 112

ص:119

1- (1) . کفایه الأصول، ص 277 و 276.
2- (2) . فوائد الأصول، ج 3، ص 89.
3- (3) . منتقی الأصول، ج 4، ص 166.

در کلمات برخی نیز محذورات دیگری بیان شده، ولی به طور کلّی می توان محذوراتی را که در کلمات بزرگان آمده اجمالاً این گونه بیان کرد:

1. اجتماع اراده و کراهت.

2. اجتماع حب و بغض.

3. اجتماع مصلحت و مفسده.

4. اجتماع مثلین یا ضدین.

5. طلب ضدین.

6. نقض غرض.

7. تفویت مصلحت یا القای در مفسده.

8. شبهۀ تأکّد.

نظر مختار

به نظر ما، اصحّ آن است که این محذورات بر طبق آن چه بیان گردید تفکیک شده و به حسب ملاک حکم، مبادی حکم، خود حکم و لوازم حکم - که این دو محذور اخیر را می توان تحت عنوان محذور مربوط به خطاب قرار داد - مستقلاً مورد بررسی قرار گیرند. محذورات یادشده، توسط بزرگان مورد بررسی قرار گرفته و راه حل هایی ارائه شده است که این راه حل ها در واقع همان وجوه جمع حکم ظاهری و حکم واقعی و ناظر به رفع محذورات پیش گفته است.

لازم است مجدداً بر این نکته تأکید شود که اگر حکم ظاهری به همان معنایی که بیان نمودیم انکار گردد دیگر محذوری پیش نمی آید تا به جمع حکم ظاهری و واقعی نیاز باشد، چنان که برخی از راه حل ها در مورد محذورات یادشده ناظر به همین جهت است.

بر این اساس، این وجوه جمع عمدتاً بر طبق نظر مشهور مبنی بر پذیرش حکم ظاهری ارائه شده است.