حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 113

ص:120

گفتار سوم: تنقیح موضوع بحث

اشاره

برای روشن شدن محل بحث لازم است به دو مطلب اشاره کنیم.

مطلب اول

چنان که پیش از این گفتیم دربارۀ حکم ظاهری دو اصطلاح مقبول وجود دارد:

اصطلاح اول: حکم ظاهری به معنای مفاد ادلّۀ فقاهتی، یعنی مؤدای اصول عملیه می باشد؛ مثلاً حکمی که با استصحاب ثابت می گردد، حکم ظاهری است. در مقابل، حکم واقعی به معنای مفاد ادلّۀ اجتهادی است؛ یعنی آن چه که از ادلّۀ معتبر شرعی مثل آیه، روایت و اجماع استفاده می شود. پس حکم ظاهری طبق این اصطلاح، منحصر به مؤدّای اصول عملیه بوده و حکم واقعی مفاد ادلّۀ اجتهادی است.

اصطلاح دوم: حکم ظاهری به معنای مؤدای ادلّۀ اجتهادی و ادلّۀ فقاهتی بوده و حکم واقعی همان حکم ثابت در لوح محفوظ می باشد. طبق این اصطلاح، حکم واقعی یعنی آن چه که خداوند متعال در لوح محفوظ، جعل و ثبت کرده و در مقابل، حکم ظاهری حکمی است که به وسیلۀ آیه یا روایت و یا حتی اصل عملی ثابت می شود. این