حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 126

ص:133

به مرحلۀ اجرا نرسیده و مکلّفین نمی توانند به آن عمل کنند. اما حکم ظاهری ضمن این که از مرحلۀ اقتضا و مرحلۀ انشا عبور کرده، به مرحلۀ فعلیت نیز رسیده است و مکلّفین می توانند بر طبق آن عمل کنند. پس، از حیث خود حکم، مشکلی برای اجرا وجود ندارد؛ مثلاً فرض کنید شارع وجوب را برای نماز جمعه در لوح محفوظ جعل کرده اما روایتی قائم می شود بر این که نماز جمعه در عصر غیبت حرام است. در این صورت، آن چه باید به آن عمل شود همان حکم ظاهری است که توسط اماره بیان شده و این امکان وجود ندارد که به وجوب نماز جمعه عمل شود؛ چون این وجوب از مرحلۀ انشا تجاوز نکرده و مکلّف از آن اطلاع ندارد و از این رو، قابل عمل کردن نیست؛ اما از آن جا که مکلّف نسبت به حکم ظاهری اطلاع پیدا کرده و این حکم به فعلیت رسیده است قابلیت عمل کردن را دارد.(1)

بررسی وجه دوم

اشاره

مرحوم آخوند به این راه حل دو اشکال کرده است.

اشکال اول

ابتدا لازم است مقدمه ای را بیان کرده و سپس به اصل اشکال بپردازیم. مقدمه این است که احکام شرعی در مرتبۀ اقتضا، وجوب تبعیت ندارند؛ چون در مرحلۀ اقتضا حکمی نیست تا از آن تبعیت شود. مرحلۀ انشا نیز وجوب تبعیت و امتثال ندارد. تنها پس از مرحلۀ فعلیت است که حکم قابلیت امتثال را پیدا می کند؛ چون تفاوت این دو مرحله در