حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 153

ص:160

حیث خود دو حکم نیز بین حکم واقعی و ظاهری تنافی وجود ندارد؛ چون دو حکم گرچه به معنای دو انشا می باشند ولی از آن جا که انشا خفیف المؤنه است، صدور دو انشا توسط شارع اشکالی ندارد.

چنان که گفته شد مرحوم آخوند دربارۀ استتباع، دو احتمال داده است: احتمال اول این که شارع حجیت را جعل می کند و سپس یک حکم ظاهری تکلیفی از آن انتزاع می شود. احتمال دوم آن که در ابتدا حکم ظاهری جعل شده و سپس حجیت از آن انتزاع می گردد.(1)

بررسی وجه چهارم

اشکال اول

محقّق اصفهانی به این سخن مرحوم آخوند که فرمود: «در مورد حکم ظاهری تکلیفی که مؤدای اماره است دو احتمال وجود دارد: یکی این که شارع حجیت را جعل کرده و این حجیت، مستتبع یک حکم ظاهری تکلیفی است و دیگر این که آن چه شارع جعل نموده یک حکم تکلیفی ظاهری است و حجیت از آن انتزاع می شود» اشکال کرده و می گوید: در این استتباع،(2) دو احتمال وجود دارد که هر دو محل اشکال می باشند.

احتمال اول: این استتباع از قبیل استتباع موضوع نسبت به حکمش باشد؛ یعنی همان طور که هر موضوعی (مثل صلاه) مستتبع یک حکم تکلیفی (مانند وجوب) است حجیت هم که یک حکم وضعی مثل ملکیت است مستتبع یک حکم تکلیفی است؛