حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 174

ص:181

مقدمۀ دوم: مولا در مقام جعل حکم، گاهی یک امر مطلق وگاهی یک امر مقید را تصوّر نموده و به جعل حکم مبادرت می کند.

ایشان پس از بیان این دو مقدمه، رفتار مولا را در مقام جعل حکم، تحلیل و سپس نتیجه گیری می کند.

توضیح آن که مولا در مقام جعل حکم واقعیِ وجوب برای نماز جمعه، لازم است در مرحلۀ نخست عنوان نماز جمعه را تصوّر نموده و سپس وجوب را برای آن انشا نماید، اگرچه ممکن است این عنوان در مقام تحقّق خارجی دارای عوارض و حالات مختلفی باشد؛ مانند این که چگونه، در کجا و توسط چه کسی تحقّق پیدا کند. اما به هر حال، صرفاً عنوان صلاه الجمعه را در نظر گرفته و خواستۀ او نسبت به حالات، عوارض و طواری مطلق است. از این رو، وجوب نماز جمعه همۀ حالات، عوارض و طواری عمل را شامل می شود و نسبت به آن ها اطلاق دارد؛ چون این حالات، عوارض و طواری هیچ ارتباطی با مرحلۀ جعل و حکم ندارند، به این معنا که حتی اگر هیچ حکمی هم وجود نداشت، تصویر این عمل در حالات و اشکال مختلف ممکن بود. پس موضوع حکم واقعی عبارت است از: «ذات الفعل مجرداً عن الحکم».

اما وقتی مولا می خواهد حکم ظاهری را جعل نماید عنوان صلاه الجمعه را به همراه یک قید و وصف تصوّر می کند؛ یعنی موضوع حکم ظاهری بر خلاف موضوع حکم واقعی «ذات الفعل مجرداً عن تعلّق الحکم» نیست بلکه در مقام جعل حکم ظاهری عنوان نماز جمعه با این قید که مشکوک و مجهول الحکم است، تصوّر می شود؛ یعنی شارع این گونه تصویر می کند که اگر کسی به حکم واقعی، جهل یا شک داشته باشد به مؤدای اماره که همان حکم ظاهری است، عمل کند. پس موضوع حکم ظاهری، عنوان نماز جمعه به قید مشکوک یا مجهول الحکم بودن است و چون قید مشکوک الحکم بودن در کنار این عنوان قرار دارد، تا زمانی که حکم واقعی وجود نداشته باشد اصلاً