حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 185

ص:192

گفتار هفتم: وجه هفتم (راه حل محقّق اصفهانی) و بررسی آن

وجه هفتم

اشاره

محقّق اصفهانی راه حلی را برای محذور اجتماع حکم واقعی و ظاهری ارائه داده و در این باره دو مطلب را بیان می کند:

مطلب اول

احکام فی نفسها با هم تنافی ندارند بلکه تنافی احکام یا از حیث مبدأ است یا از حیث منتها. تنافی از حیث مبدأ به این معنا است که مثلاً بین اراده و کراهتِ قانون گذار و مولا که مبدأ حکم اند، تنافی وجود داشته باشد؛ یعنی در نفس مولا در آنِ واحد، نسبت به شیء واحد، هم اراده و هم کراهت محقّق شود. تنافی به لحاظ منتها یعنی تنافی در مقام امتثال، بدین معنا که مکلّف نداند عمل مورد نظر را انجام دهد یا ترک کند.

مطلب دوم

دربارۀ شارع، تنافی از حیث مبدأ و منتها محقّق نمی شود؛ زیرا برای تحقّق آن از ناحیۀ