حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 19

ص:26

گفتار سوم: آراء و انظار

1. نظریۀ مشهور

مشهور متأخّرین بر این باورند که تقسیم حکم شرعی به ظاهری و واقعی صحیح است.

ظاهر کلام مشهور آن است که خداوند متعال دو جعل و انشا دارد:

1. حکمی که بر اساس مفاسد و مصالحی که در ذات افعال وجود دارد جعل شده و در لوح محفوظ ثابت است؛ مثلاً نماز جمعه از آن جا که دارای مصلحت لازمه الاستیفا است به وجوب آن حکم شده است.

2. حکمی که به دلیل وجود مصالح و مفاسدی غیر از مصالح و مفاسد واقعی، یا بر طبق مؤدیات اصول عملیه به تنهایی (طبق اصطلاح اول حکم ظاهری) یا بر طبق مؤدیات اصول عملیه و امارات معتبر (طبق اصطلاح دوم حکم ظاهری)، جعل شده است که این حکم گاهی مطابق با واقع و گاهی مطابق با واقع نیست. اگر مطابق با واقع باشد یک حکم مماثل جعل شده است؛ یعنی علاوه بر وجوبی که مثلاً برای نماز جمعه در متن واقع بر اساس مصلحت واقعی جعل شده، وجوب دیگری نیز برای آن به عنوان مؤدای خبر