حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 203

ص:210

به هر حال، در بعضی از موارد، شارع به جهت اهمیت مصلحتِ واقع، متمّمی را به دنبال جعل اول جعل می کند. در این گونه موارد، مثل ایجاب احتیاط که متمّم جعل اول است، تضادی بین ایجاب احتیاط و حکم واقعی یا به عبارت دیگر، تضادی بین جعل اول و متمّم آن وجود ندارد؛ چون ایجاب احتیاط دایر مدار حکم واقعی بوده و به دنبال آن جعل شده است. حال اگر مورد أصاله الاحتیاط با واقع مطابق باشد در این صورت، اساساً پای دو حکم در میان نیست تا بین آن ها تضاد باشد بلکه فقط یک حکم که همان حکم واقعی است، وجود دارد. و اگر مورد أصاله الاحتیاط با واقع مطابق نباشد اساساً احتیاط، واجب نیست و حکمی به نام وجوب احتیاط نداریم تا بین آن و حکم واقعی تضاد پیش آید. پس با این بیان، مشکل اجتماع حکم واقعی و ظاهری حل می شود.

موارد جعل مؤمّن

اشاره

گاهی شارع، مؤمّن یعنی چیزی که مکلّف به وسیلۀ آن در امان باشد را جعل می کند و این به مواردی مربوط می شود که مصلحت واقعی به درجه ای از اهمیت نرسیده که شارع، مکلّفین را به رعایت آن مجبور کند. جعل مؤمّن گاهی به لسان رفع و گاهی به لسان وضع است؛ به عنوان مثال در جایی که شارع فرموده: « رفع ما لایعلمون»(1) به لسان رفع، جعل مؤمّن کرده و چیزی را برمی دارد و در مواردی مثل: « کلّ شیءٍ لک حلال»(2) به لسان وضع، جعل مؤمّن نموده و یک حلیت ظاهری ایجاد می کند.

الف) جعل مؤمّن به لسان رفع:

چنان که گفته شد گاهی این گونه است که شارع به لسان رفع، جعل مؤمّن کرده و می فرماید: «رفع ما لایعلمون». در چنین مواردی،