حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 245

ص:252

گرفتار مفاسد نشویم؛ چون اگر هم احتیاط کنار گذاشته شود و هم به ظنون و امارات متعبّد نشویم هیچ خیری نصیب ما نخواهد شد. از آن جا که احتیاط تامّ به دلایلی که روشن است مورد نظر شارع نمی باشد بنابراین تعبّد به ظنون اثبات می شود. آری، امارات و طرق اگر چه همیشه به واقع اصابت نمی کنند، اما همین مقدار که در بعضی موارد به واقع اصابت کرده و مصلحت نصیب مکلّف می شود، برای تعبّد به ظنون و امارات کافی است. در هر صورت از تعبّد به امارات ظنی چیزی جز خیر نصیب مکلّف نمی شود و محذوری پیش نخواهد آمد.

پس طبق نظر محقّق نائینی، محذور تفویت مصلحت و القای در مفسده، فقط در فرض انفتاح باب علم و قبول مسلک طریقیت محض و پذیرش تبعیت مطلق احکام از مصالح و مفاسد واقعی لازم می آید. اما بنا بر مسلک سببیت یا مصلحت سلوکیه یا در فرض انسداد باب علم یا بر مبنای عدم تبعیت مطلق احکام از مصالح و مفاسد واقعی، این محذور پیش نخواهد آمد. خلاصه آن که محقّق نائینی در بخش اول کلام خود این محذور را متوقف بر سه مطلب می داند.

بخش دوم: کلام محقّق نائینی

به نظر محقّق نائینی، راه دفع محذور تفویت مصلحت و القای در مفسده در صورت انفتاح باب علم این است که گفته شود: منظور از انفتاح باب علم «امکان الوصول إلی الواقع» است، نه «فعلیه الوصول إلی الواقع»(1) و این که شخص حتماً به واقع برسد؛ چون