حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 251

ص:258

گفتار سوم: وجه سوم (راه حل محقّق اصفهانی) و بررسی آن

وجه سوم

اشاره

محقّق اصفهانی هم بر مبنای طریقیت و هم بر مبنای سببیت به این محذور پاسخ می دهد.

الف) بر مبنای طریقیت

محقّق اصفهانی ابتدا مقدمه ای بیان کرده و می گوید:

حسن و قبح بر سه قسم است:

1. حسن و قبح ذاتی؛ بدین معنا که بعضی از عناوین (مثل عدل و ظلم) علت تامّۀ حسن می باشند و به تغیّر احوال، زمان ها و مکان ها تغییر نمی کنند؛ یعنی عدل، علت تامّۀ حُسن بوده و حتی یک مورد یافت نمی شود که عدل، حَسَن نباشد. هم چنین ظلم، علت تامّۀ قبح است و حتی یک مورد یافت نمی شود که ظلم، قبیح نباشد.

2. حسن و قبح اقتضایی؛ یعنی بعضی از عناوین اقتضای حسن و قبح را دارند و تا وقتی که مانعی در مقابلشان نباشد، حَسَن یا قبیح اند؛ مثل حُسن صدق؛ چرا که راست