حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 283

ص:290

می دادند.(1) بنابراین مصلحت بقای شریعت اقتضا می کند که به همین طرق اعتماد شود بدون این که در زمان انفتاح محذوری پیش آید.

ب) در حال انسداد

اشاره

در زمان انسداد که امکان دسترسی به ائمه علیهم السلام وجود ندارد دو راه پیش روی شارع وجود دارد:

راه اول

شارع مردم را به احتیاط امر کند تا از این طریق، غرض او از جعل احکام واقعی تأمین شود. همان گونه که پیش از این نیز اشاره شد احتیاط مفاسد عظیمی را در پی دارد که مهم ترین آن ها اختلال نظام زندگی، انهدام و اضمحلال شریعت و انزجار مردم از دین است. از این رو گفتیم: معلوم نیست حتی خود عقل در این موارد به احتیاط حکم کند.

بنابراین راه اول مردود است.

راه دوم

به طرق و امارات ظنی اعتماد شود. این راه در بین عقلا رایج بوده و زندگی آن ها بر این اساس استوار است. این روش اگرچه در بعضی موارد ممکن است به نقض غرض از حکم واقعی منجر شود، اما به جهت مصلحت مهم تر که همان حفظ دین و جلوگیری از انزجار مردم از دین می باشد چاره ای جز تکیه بر این روش باقی نمی ماند. حتی غرض اصلی از جعل احکام به نحو کلّی نیز اقتضا می کند که این روش اتخاذ شود تا آن غرض مهم نقض نشود.

به نظر ما این راه حل، محذور نقض غرض را دفع می کند.