حکم ظاهری : پذیرش یا انکار؟ صفحه 89

ص:96

تنبیه دوم: اجتماع دو حکم ظاهری

طبق نظر مشهور، اجتماع دو حکم واقعی بر موضوع واحد محال است و تفاوت نمی کند دو حکم مورد نظر از جنس وجوب و حرمت بوده و به حسب نوع متغایر باشند یا از جنس وجوب و استحباب یا حتی دو وجوب باشند؛ زیرا احکام خمسۀ تکلیفی، تغایر ذاتی دارند. بنابراین اگر دو حکم متغایر بر موضوع واحد اجتماع کنند اجتماع ضدین یا اجتماع مثلین لازم می آید. این مطلب در مورد احکام وضعی نیز جاری است و دو حکم وضعی واقعی قابل اجتماع نیستند؛ مثلاً دو ملکیت یا دو زوجیت بر موضوع واحد و در آنِ واحد اجتماع نمی کنند. پس اجتماع دو حکم واقعی، اعمّ از تکلیفی و وضعی بر موضوع واحد محال است.

پرسش این است که آیا احکام ظاهری نیز این گونه اند؟ مثلاً آیا می شود چیزی که مشکوک الحرمه است در مرحلۀ ظاهر، هم حرام باشد و هم مباح؟

در این باره دو فرض می توان تصویر کرد:

1. اگر بگوییم حکم ظاهری در قبال حکم واقعی بوده و توسط شارع جعل شده