راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 101

ص:114

صاحب ریاض در این زمینه می نویسد:

گاهی برای تقسیم دین این طور حیله می کنند که هریک از شریک ها سهم خود را که می خواهد به دیگری بدهد به او حواله می دهد و شریک دیگر نیز این حواله را قبول می کند؛ بنابراین که حواله از بریء الذمه صحیح باشد یا فرض شود که قبلاً دَینی بر او داشته است و همچنین جایز است هر یک از آنها بخشی از آن چه را که در ذمه دارد با بخشی ازآنچه در ذمۀ دیگری است مصالحه کند. شهید اول و شهید ثانی نیز بر همین نظریه اند. اطلاق صحیحه علی بن جعفر(1) که در پاسخ از این که دو مرد در طلبی با هم شریک هستند آیا صحیح است که قبل از وصول آن را بین خود تقسیم کنند؟ آن حضرت فرمود: اشکالی ندارد، نیز بر یکی از این امور حمل می شود.(2)

بنابراین، از نظر فقیهان، در صورتی این حیله صحیح است که با حواله بخشی از دَین به دیگری منتقل شود و این در صورتی است که حواله از بریء الذمه صحیح باشد. همچنین شهید اول و شهید ثانی در صورتی هم که این حیله را به مصالحه برگردانیم آن را صحیح دانسته اند.(3) در غیر این صورت ها، تقسیم باطل است.

مبحث چهارم: حیله در باب رهن

اشاره

مرحوم اصفهانی در تعریف رهن می نویسد:

وهو عقد شرّع للاستیثاق علی الدّین.(4)

رهن، عقدی است که برای پشتوانۀ دَین تشریع شده است.