راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 140

ص:153

زنش را طلاق بدهد و او بگوید: «زوجتی طالق» ولی زن دیگری را نیت کند، بنابر نظر برخی، چنین حیله ای جایز است. صاحب جواهر در این باره می نویسد:

لو اجبره علی الطلاق کرها فقال: زوجتی طالق و نوی طلاقا سابقا او قال: «نسائی طوالق» و عنی نساء الاقارب جاز.(1)

اگر کسی او را اجبار بر طلاق کراهتی کند، و او بگوید: «زوجتی طالق» (صیغۀ طلاق) ولی نیتش طلاق سابق باشد نه طلاق فعلی، یا بگوید: «نسایی طوالق» ولی مرادش زنان نزدیکانش باشد، جایز است و طلاقی صورت نمی پذیرد.

وی دلیل بی تأثیر بودن این طلاق را این چنین بیان می کند:

ضروره ان الیمین و الایقاع یتبع القصد، لان المقام لیس مقام محاوره و تداع کی یلحظ فیه مقام المخاطبه.(2)

زیرا ضروری است که قسم و ایقاع تابع قصد هستند، مقام، مقام محاوره و تداعی نیست تا در آن رعایت مقام مخاطبه (گفتگو) بشود.

به عبارت دیگر، طلاق - که ایقاع است - از امور انشایی است که متقوم به اعتبار است و اعتبار امری قصدی است. به همین دلیل، اگر کسی که طلاق را انشا می کند، در مقام انشا، قصدش اعتبار بینونت و جدایی حقیقی نباشد، طلاق محقق نمی شود، و این امر اختصاص به طلاق هم ندارد، بلکه در تمام امور انشایی این طور است. بنابراین، نمی توان این عدم قصد را حیلۀ شرعی نامید؛ زیرا طلاقی با اجبار و اکراه محقق نمی شود تا حکمی بر آن مترتب شود و نیازی نیست تا با این روش موضوع و حکم آن را تغییر دهیم.