راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 141

ص:154

مبحث دوم: حیله در باب یمین

گفتار اول: حقیقت یمین

شهید ثانی در تعریف یمین می نویسد:

هی هنا الحلف باللّه أو أسمائه الخاصّه؛ لتحقیق ما یحتمل المخالفه و الموافقه فی الاستقبال.(1)

مراد از یمین در این جا، قسم به «الله» یا یکی از اسامی مختص به اوست، برای تحقق چیزی که احتمال موافقت و مخالفتش در آینده وجود دارد.

یمین در فقه دارای احکامی است؛ از جمله اگر کسی قسم خورد نمی تواند آن را بشکند و در صورت شکستن قسم، باید کفاره بپردازد.

انعقاد یمین دارای شرایطی از جمله اختیار است. علامه حلی در بیان شرایط آن می نویسد:

یشترط فی الحالف العقل، و البلوغ، و الاختیار، و القصد إلی الیمین، فلا تصحّ من المجنون، و لا الصبیّ، و لا المکره، و لا النائم، و لا السکران.(2)

کسی که قسم می خورد باید عاقل، بالغ و دارای اختیار باشد و با قصد به قسم، قسم بخورد. بنابراین، قسم فرد دیوانه و کودک و قسم از روی اکراه و اجبار و قسم کسی که خواب یا مست است صحیح نیست.

گفتار دوم: حیله عدم قصد

یکی از حیله های باب یمین این است که اگر کسی را مجبور کردند که قسم بخورد، می تواند قسم بخورد، ولی از الفاظ چیز دیگری را اراده کند یا در قسم خوردن توریه کند، که در این صورت، مخالفت با چنین سوگندی اشکالی ندارد.