راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 168

ص:181

قرآن مجید در این آیه بین بیع و ربا فرق گذاشته است. از نظر قرآن، ربا در اصطلاح، نوعی از معاوضه و متفاوت با بیع است و همین تفاوت ها باعث شده است تا خداوند بیع را حلال سازد و ربا را حرام کند. قرآن، حقیقت و ماهیت ربا را بیان نکرده است. برای روشن شدن حقیقت ربا، باید ابتدا ربا را به قرضی و معاملی تقسیم کرد و جداگانه ماهیت و حقیقت هر کدام را روشن ساخت.

مبحث چهارم: ربا در اصطلاح فقیهان

در فقه شیعه، عبارت های متعددی در تعریف ربا آمده است که بیانگر معنای اصطلاحی ربا است. فاضل مقداد می نویسد:

الرّبا لغه هو الزیاده، و شرعا هو الزیاده علی رأس المال من أحد المتساویین جنسا ممّا یکال أو یوزن.(1)

ربا در لغت به معنای زیاده است و در اصطلاح شرع، عبارت است از زیادی بر سرمایه از یکی از دو متاع هم جنسی که با کیل یا وزن خرید و فروش می شوند.

محقق کرکی می نویسد:

... و شرعا زیاده احد العوضین المتماثلین المقدرین بالکیل او الوزن فی عهد صاحب الشرع علیه السلام ان علم، و الاّ فالعاده و لو فی بلد، اذا اختلفت البلدان حقیقه او حکما. و فی غیر المقدرین قرضا اذا لم یکن باذل الزّیاده حربیا و لم یکن المتعاقدان والدا مع ولده و لا زوجا مع زوجته.(2)

ربا در اصطلاح شرع، عبارت است از زیادی حقیقی یا حکمی یکی از دو عوض هم جنس، اگر بدانیم در عهد شارع با کیل یا وزن اندازه گیری می شده اند و اگر ندانیم که در زمان شارع چگونه خرید و فروش