راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 172

ص:185

اعطاه اکثر مما اخذه علی غیر شرط بینهما فهو مباح له و لیس له عند الله ثواب فیما اقرضه و هو قوله «فلا یربوا عند الله» و اما الحرام فالرجل یقرض قرضا و یشترط اکثر مما أخذه فهذا هو الحرام.(1)

ربا بر دو گونه است: حلال و حرام. ربای حلال آن است که انسان به برادر مسلمانش قرض دهد به امید آن که هنگام باز پس دادن چیزی بر آن بیفزایند، بی آن که شرطی در میان باشد. در این صورت، اگر شخص وام گیرنده چیزی به او بدهد (بدون آن که شرط کرده باشد) این اضافه برای او حلال است، امّا ثوابی از بابت قرض دادن نخواهد برد و این همان است که قرآن مجید فرموده است: (فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللّهِ) . ربای حرام آن است که انسان موقع قرض دادن شرط کند که بیش از آن چه گرفته، به او باز پس گردانند. این ربای حرام است.

با توجه به این حدیث، می توان در تعریف ربای قرضی گفت: ربای قرضی، آن زیادی است که شرط می شود هنگام بازپرداخت قرض، پرداخت شود.

برای روشن شدن تعریف ربای قرضی، باید معلوم شود که مراد از «زیادی» و «قرض» چیست ؟

گفتار اول: حقیقت زیادی

معنای لغوی واژۀ «زیادی» روشن است، ولی مراد از عنوان زیادی در قرض که موجب ربوی شدن آن می شود، هر چیزی است که موجب شود از نظر عرف یکی از دو مال مساوی، بر دیگری برتری یابد. به عبارت دیگر، هر ویژگی و خصوصیتی که عرف آن را در قرض، «زیادی» به حساب می آورد، موجب ربوی شدن قرض می شود. این ویژگی ممکن است کمی یا کیفی باشد که فقیهان از آن به زیادی عینی و حکمی تعبیر کرده اند.