راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 189

ص:202

نیست و نمی تواند اطلاق را ثابت کند؛ زیرا ظهور در اطلاق، امری وجودی است که آن را از حکم عقل به عدم تخصیص لفظ ربا به حصۀ خاصی از ربا استفاده کرده ایم و تا مادامی که این اصل مثبت باشد لفظ ربا مجمل خواهد بود.

با استصحاب (لغوی در لغت) می توان ثابت کرد که اطلاق لفظ قابل تمسک است؛ زیرا اگر یک لفظ امروزه بر معنای عامی دلالت دارد و این معنا در قبل از اسلام هم موجود بوده است ولی ما شک داریم که این لفظ از معنای خاص به عام نقل شده است یا از اول در عام استعمال می شده است، استصحاب عدم نقل می کنیم. نتیجۀ استصحاب این است که این لفظ در قبل از اسلام هم در معنای عام استعمال می شده است و در نتیجه، ربا در قبل از اسلام به معنای مطلق زیادی بوده است و آیات ربا اختصاص به ربای جاهلی ندارد و مطلق ربا را شامل می شود.(1)

مبحث سوم: حقیقت ربای جاهلی

اشاره

اگر بپذیریم که قرآن تنها ربای جاهلی را حرام کرده است، از منابع تاریخی، تفسیری و حدیثی استفاده می شود که ربای جاهلی، منحصر در صورت ربای فاحش و با قید «أَضْعافاً مُضاعَفَهً » نبوده و به صورت های متعددی تحقق داشته است که در ادامه بعضی از آنها را بیان می کنیم.

گفتار اول: ربای رایج بین یهودیان

قرآن در تحریم این قسم از ربا می فرماید:

(فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ... * وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ) (2)