راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 193

ص:206

سلف خرما می خریدند و چون هنگام برداشت محصول فرا می رسید، صاحب خرما به آنان می گفت: اگر شما حقتان را بگیرید، چیزی برای من وخانواده ام باقی نمی ماند. آیا می خواهید نصف طلب خود را بگیرید ونصف دیگر را به تأخیر بیندازید تا من هم در مقابل، طلب شما را دوبرابرکنم ؟ آنان قبول می کردند و چون مهلت فرا می رسید، از او دو برابر طلب می کردند. وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آگاه شد، آنان را از این عمل نهی کرد و خداوند این آیه را نازل کرد. آن دو پذیرفتند و تنها اصل مال خود را پس گرفتند.(1)

گفتار هفتم: گرفتن سنّ بالاتر در حیوان

شکل دیگری از ربای رایج در زمان جاهلیت در موردی بود که بدهی بدهکار، حیوانی مانند شتر بود. در تفسیر المنار در این زمینه آمده است:

وَعَنِ ابْنِ زَیْدٍ قَالَ: کانَ أَبِی زَیْدٌ (الْعَالِمُ الصَّحَابِیُّ الْجَلِیلُ) یَقُولُ: إِنَّمَا کانَ الرِّبَا فِی الْجَاهِلِیَّهِ فِی التَّضْعِیفِ وَ فِی السِّنِّ یَکونُ لِلرَّجُلِ فَضْلُ دَیْنٍ فَیَأْتِیهِ إِذَا حَلَّ الْأَجَلُ فَیَقُولُ لَهُ: تَقْضِینِی أَوْ تَزِیدُنِی، فَإِذَا کانَ عِنْدَهُ شَیْءٌ یَقْضِیهِ قَضَی وَإِلَّا حَوَّلَهُ إِلَی السِّنِّ الَّتِی فَوْقَ ذَلِک إِنْ کانَتِ ابْنَهَ مَخَاضٍ یَجْعَلُهَا ابْنَهَ لَبُونٍ فِی السَّنَهِ الثَّانِیَهِ ثُمَّ حِقَّهً ثُمَّ جَذَعَهً ثُمَّ رُبَاعِیًّا ثُمَّ هَکذَا إِلَی فَوْقٍ و فی العین یأتیه، فإن لم یکن عنده أضعفه فی العام القابل، فإن لم یکن عنده أضعفه أیضًا، فتکون مئه فیجعلها إلی قابل مئتین، فإن لم یکن عنده جعلها أربعمئه، یضعفها له کل سنه أو یقضیه.

پسر زید از قول پدرش - که از بزرگان صحابه است - می گوید: ربا در جاهلیت به وسیلۀ افزودن در مبلغ بدهی یا بالا بردن سنّ شتر بود. کسی که طلب بزرگی داشت، وقتی مهلت فرا می رسید، پیش بدهکار می رفت و