راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 194

ص:207

می گفت: بدهی ات را می پردازی یا آن را زیاد می کنی ؟ بدهکار اگر چیزی به مقدار دینش داشت به او می داد وگرنه (حیوانی را که بدهکار بود) به سنّ بالاتر تغییر می داد. پس اگر بنت مخاض (شتری که وارد سال دوم شده است) بدهکار بود، آن را تبدیل به بنت لبون (شتری که وارد سال سوم شده است) می کرد و اگر در سر رسید بعدی بدهی خود را نمی پرداخت، تبدیل به حقه (شتری که وارد سال چهارم شده است) و اگر در سر رسید بعدی بدهی خود را نمی پرداخت، تبدیل به جذعه (شتری که چهار سال تمام دارد) می کرد و اگر در سر رسید بعدی بدهی خود را نمی پرداخت، تبدیل به رباعی می کرد، همین طور تا سن بالاتری (که ارزش بیشتری داشت) بالا می برد و اگر بدهی او طلا یا نقره بود و نمی توانست آن را بپردازد در سال بعد آن را دو برابر می کرد و اگر در سال بعد هم نمی توانست بپردازد باز آن را دو برابر می کرد. بر این اساس، اگر بدهی او صد بود آن را در سال بعد دویست و در سال بعد از آن چهارصد می کرد و همین طور هر سال دو برابر می کرد یا می پرداخت.(1)

گفتار هشتم: ربا در برابر تمدید مهلت

در تفسیر بیضاوی، در تبیین این شکل از ربای جاهلی آمده است:

... إذ کان الرجل منهم یربی إلی أجل ثم یزید فیه زیاده أخری حتی یستغرق بالشیء الطفیف مال المدیون.(2)

... زیرا (در جاهلیت) این طور بود که مالی را تا مدتی قرض ربوی می دادند، سپس هنگام سر رسید پرداخت قرض، بر مقدار سود آن می افزودند؛ به طوری که با مال اندکی، همه دارایی بدهکار را تصاحب می کردند.