راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع صفحه 2

ص:15

سختی ها یا هزینه ها وا رهانند. در ادبیات فقهی ما به این راهکارها و ترفندها «حیله» گفته می شود. همان گونه که نگارنده کتاب حاضر هم خاطرنشان کرده است: «حیله های شرعی، راه های مباح و مجاز رهایی و فرار از مخالفت با حکم شارع است. واضح است که احکام ثابت شرعی قابل تبدیل و تغییر نیستند و آن چه را شرع اسلام حرام دانسته است تا قیامت حرام است و آن چه را حلال دانسته است تا قیامت حلال است. بر این اساس، تغییر حکم شرعی تنها از راه تغییر موضوع آن ممکن است و ماهیت حیله های شرعی مجاز، تغییر و تبدیل موضوع یا متعلق حکم است، که با تغییر موضوع حکم آن نیز باقی نخواهد ماند. حیله به این معنا در بسیاری از ابواب فقه جریان دارد و دامنۀ بحث از آن، بسیار گسترده است». حیله هایی که در باب ربا انجام می شود و به «حیل ربوی» مشهور است، نمونه ای بارز از این حیله ها است.

حیله های شرعی (راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع) از جمله مباحثی است که موجب شکل گیری پرسش های فراوان شده و در مجامع علمی و نوشتارهای فقهی اسلامی مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است؛ با وجود این، در این باره هنوز جای بحث و بررسی فراوانی باقی است. اهمیت این مباحث، و نیز کاربردی و پر ابتلا بودن موضوع از سوی دیگر، موجب شکل گیری پژوهش حاضر شده است. نویسنده در این کتاب تلاش کرده است حیله را در احکام فقهی، به ویژه دربارۀ ربا، بررسی کند. پرسش اصلی هم از این قرار است: «شارع استفاده از کدام حیله ها را اجازه داده است و استفاده از کدام حیله ها را اجازه نداده است.» یکی از وجوه اهمیت این پژوهش، جدا کردن حیله های مجاز از غیر مجاز است.

برخی از مهم ترین مباحثی که در راستای دستیابی به اهداف تحقیق حاضر مورد توجه قرار گرفته را این گونه می توان شمار کرد: تعریف و تاریخچه حیله های شرعی، اقسام حیله های شرعی، واژه های هم گرا با حیله در قرآن کریم، احکام شرعی حیله، ردیابی و بازیابی حیله های شرعی در ابواب مختلف فقه از عبادات و